AtRes Relatoriu Trimestral 1 (Fev-Mai-2009)

July 15, 2009

AtRes Relatoriu Trimestral 1 (Fev-Mai-2009)

 

Sumariu Exekutivu

Belun nia Sistema Atensaun no Responde Sedu foun agora halo kompleta ona relatoriu neai??i??ebe primeiru fulan 4 husi procesu monitorizasaun. Uza ba rede servisu volontariu mane no feto husi target sociedade sivil husi sub distritu 13, data neai??i??ebe rekolha ona husi insidente violensia nomos iha aspeitu oin-oin iha social, ekonomia, politiku nomos fator external neai??i??ebe fo hatudu indikasaun tensaun lokal. Data verifikasaun lokal liu husi rede referencia oin-oin neai??i??ebe iha posivel no klaru nomos halo analizasaun ba dadus hodi identifika no determina problema iha base neai??i??ebe tau matan toai??i??o nivel nasional, ho tempu neai??i??ebe naruk ba referencia topiku espesifiku.

Resultadu neai??i??ebe hetan husi relatoriu neai??i??e bele prepara facilita no informa ba Governu, parceirus dezenvolvimentu nomos komunidade sira rasik hodi halo planu aksaun. BELUN sei uza relatoriu neai??i??e no utiliza esperiencia ba dezenvolve paz hodi fo suporta asistencia ba komunidade ba hatan tensaun neai??i??ebe identifika iha peskiza ho neai??i??e bele halo antisipasaun ba eskalasaun konflitu.

Durante periodu relatoriu husi data 1 de Fevereiro toai??i??o 31 de MarAi??o 2009, total insidente 187 husi reportangem sistema AtReS. Geralmente iha resposta positivu husi komundade, indikadores hamutuk 252 husi parte insidente neai??i??ebe identifika ona iha intensaun diak hodi responde ba kazu neai??i??e, hanesan kazu neai??i??ebe dala barak mosu, liu ema nain ida representa komunidade neai??i??ebe marka prezensa iha procesu no lalaok ba resolusaun konflitu. Iha oportunidade badak neai??i??e (21 relatoriu husi total) iha ona relasaun neai??i??ebe klaru husi akontesimentu antes. Iha relatoriu konflitu dala barak akontese tipu konflitu amensa lia fuan no intimidasaun (79 insidentes) kompara ho ema individual mak baku malu (54 insidente).

Problema akontese liu iha uma laran geralamente (112 insidentes). Membros familia nudar parte uma laran mos dala barak akontese insidente ( 72 insidente), insidente tuir mai involve ema agrikultor (46 insidentes) no seluk inklui insidente entre vizinho (32 insidentes). Indikasaun hirak neai??i??e hatudu katak konflitu iha nasaun neai??i??e dala barak akontese kona ba problema partikulariu/privadu neai??i??ebe foka liu ba odiu vigansa.

Korelasaun konflitu neai??i??ebe aas tebes kona ba generu, feto hamutuk involve iha insidente menus 50% husi relatoriu neai??i??e. Dala barak insidente violensia neai??i??ebe mak mosu uza asultu maibe la uza kilat (115 insidentes), ho sasan kroat hanesan katana ou tudik iha 26 kazu insidente no uza fatuk hodi tuda malu hamutuk 19 iha akontecimentu okasiaun. Laiha insidente violensia atu relata hodi hatudu indikasaun ba uza sasan kilat iha target sub-distritu 13 durante periodu reportazem. Iha 43 relatorio neai??i??ebe simu husi vitima, iha (11 insidentes) ho sasan neai??i??ebe hetan stragus nomos 52 insidentes halo ema tauk no halai husi komunidade. PNTL durante neai??i??e dala barak involve no suporta hodi resolve konflitu neai??i??ebe mosu ho numeru insidente 66 tuir relatoriu neai??i??ebe hatoai??i??o. Lider lokal neai??i??ebe koko involve no interven hamutuk 55 insidente. Iha okasiaun 38 resposta la iha ba kasu entaun tensaun bele sai boai??i??ot liu tan ba oin.

Ba nasaun Timor-Leste tomak, tau matan ba kazu insidente uma laran nomos abusu sexual. Nivel tensaun mos aas liu kona ba rekursus naturais nomos problema hadau malu rai plantasaun, involve mos reportazem kona ba sistema kontrol animal atu labele estraga toai??i??os no natar. Ekonomia fo presaun iha fatin-fatin neai??i??ebe makas ho folin sasan lokal neai??i??ebe tun bebeik ho acesu merkadoria neai??i??ebe mak atraza liu. Konsekuensia mak joven barak husi fatin neai??i??e no lao ba buka servisu iha fatin seluk. Atividade grupu arte marciais fo hatudu katak sempre kria tensaun no nudar abut konflitu iha komunidade iha sub distrito oin-oin, balun involve iha atividade neai??i??ebe uza kilat no dala barak kria preukupasaun ba polisia sira iha assuntu neai??i??e ba seguransa. Entre tantu iha fiar ba nivel aas liu, maibe justisa lei tradisional dala ruma la konsege resolve problema disputa. Liu-liu politika neai??i??ebe mai husi komunidade nudar papel no responsabilidade ba hatan konflitu, procesu barak atu bele halo hodi hametin no reforsa relasaun positivu, nomos hametin konsiencia kona ba lei formal neai??i??ebe existe ona.

Hanoin kona tempo ou data neai??i??ebe limitadu tebes ba tau matan, susar tebes atu bele iha acesu ba identifika meta mudansa no fo valoriza problema husi tempo ba tempo ho definitivu. Atu oinsa mos, hatudu duni tensaun iha komunidade durante fulan MarAi??o, fulan Abril no toai??i??o rohan, final iha fulan Maio 2009. Neai??i??e fo impaktu ba indikasaun ba pontensi konflitu. Fo influencia lalais ba fatin hotu-hotu no hatudu karakter neai??i??ebe temporariu, spesifiku liu katak laiha atividade politiku neai??i??ebe fo dalan hodi fo resultadu neai??i??ebe universal ba mudansa social durante periodu observasaun.